Mektup, e-posta veya kargolarla sağladığımız iletişimin bir benzerini hücreler de yapıyor. Bilim dünyası bugün hücrelerin birbirine gönderdiği bu mesajları kullanmanın yolunu arıyor. Hücreler arası iletişimden sorumlu eksozomlara yakından bakalım.
Her gün on binlerce paket, alıcısına teslim edilmek üzere kargo şirketlerinden yola çıkıyor. Benzer iletişimi hücrelerin de yaptığını biliyor muydunuz? Hücreler göndermek istekleri bilgileri bir araya getiriyor, bir keseciğe koyuyor ve istedikleri hücreye iletiyor... Bu keseciklere eksozom deniyor.
Hücrelerin çöpleri sanılıyordu
Eksozom, hücelerden boşluğa salınan ve hücreler arası iletişimi sağlayan nano boyutlu kesecikler... Bu kesecikler 1980'li yıllarda hücrelerin çöpleri olarak adlandırılıyordu. Ancak gerçek hedeflerinin iletişim kurmak olduğu son yıllarda anlaşıldı. Bu da bir hormonun beyinden salgılanıp nasıl ayak ucuna gidebildiğini açıklıyor. Zira kesecikler olmasa, bir molekülün kanda başıboş dolaşması nerdeyse imkansız. Peki hücrelerin keseciklerle başardığı, modern tıpta sorunlu hücreler üzerinde uygulanamaz mı? Bu sorunun cevabını Türkiye'deki tek eksozom laboratuvarındaki araştırmacılara sorduk.
Eksozomlardan akıllı ilaçlara
İstanbul'daki tek eksozom laboratuvarı Yeditepe Üniversitesi'nde bulunuyor. Genetik ve Biyomühendislik Bölüm Başkanı Fikrettin Şahin, eksozomun önemini ve laboratuvarda yapılan çalışmaları şu sözlerle anlattı:
"Sinyal moleküllerini içine alarak kargo şeklinde hücreler arası taşınan bu keseciklere biz eksozom diyoruz. Bir hücrenin içerisinde üretilerek başka hücrelere gönderilen ve o hücrelere taşıdığında, o hücrelerin yönlendirilmesi, bölünmesi, çoğalması veya hastalık süreçleriyle ilgili iyileştirilmesi için bütün molekülleri taşıyan keseciklerdir. Eksozomlar daha çok memeli sistemlerle ilgili dünyada çalışılmıştı. Biz Türkiye'de ilk defa farklı farklı bitkilerden, özellikle de tedavide kullanılan tıbbi bitkilerden, memeli sistemlerden eksozomlar izole ediyoruz. Otoimmün hastalıkların, kanser gibi hastalıkların tedavilerinde başarıyla kullanma potansiyeli olan molekülleri içerirler bunlar. Mesela bir kanser hücresi de eksozom üretir ve başka sağlıklı olan hücreleri biyolojik sistemlerde kanser edebilmek için sinyal molekülleri üretir. Onların da çalışmalarını burada yapabiliyoruz."
Yeni nesil biyoteknolojik ilaçlar
Bilim insanları hücrelerin güdümlü olarak birbirlerine gönderdikleri mesajları, yeni nesil akıllı ilaçlarda kullanmak için çalışmalarını sürdürüyor. Bu ilaçlar henüz uluslarası marketlerde yerini almadı ancak bir kaç yıl içinde otoimmün hastalıklardan kanser tedavisine, çok sayıda hastalık için umut ışığı olacaklar.
